تمبر یک رسانه ارتباطی و ابزارملی یک کشور است
علی‌اکبر نصرآبادی ، پس از اخذ مدرک مهندسی خود از دانشگاه لوئیزیانا آمریکا و بازگشت به ایران به عنوان سرپرست طراحی ساختمان مخابرات در وزارت پست و تلگراف و تلفن مشغول به کار شد و پس از سال‌ها فعالیت در سازمان‌های دیگر، باز هم به همین وزارتخانه که این بار نام ارتباطات و فناوری اطلاعات را بر خود داشت بازگشت و اکنون به‌عنوان مدیر موزه ارتباطات و رئیس شورای عالی تمبر فعالیت می‌کند .
با او که تاکنون نزدیک به 50 نمایشگاه نقاشی در داخل و خارج کشور برگزار کرده است ، درباره تمبر ، شورای تمبر ، مشکلات پیش رو در این حوزه و راهکارهای احتمالی گفتگو داشتیم .
- به‌عنوان پرسش نخست می‌خواهم بپرسم دیدگاه شما نسبت به تمبر چیست ؟
نقش و وظیفه اصلی تمبر ، پرداخت کرایه پستی است ولی در کنار آن وظیفه مهم‌تری را به عنوان یک سفیر فرهنگی دارد . در حقیقت تمبر در طی تاریخ وظیفه انتقال سیاست ، فرهنگ و … را بین کشورها بر عهده داشته است و در سال‌های نه‌چندان دور دولتمردان کشورها بیشترین استفاده در زمینه اطلاع‌رسانی را از تمبر داشتند . به هر حال زمانی که شبکه‌های اجتماعی و نرم‌افزارهای پیام رسان و حتی یک تلفن ساده وجود نداشت ، تنها چیزی که در همه خانه‌ها می‌رفت و می‌توانست ارتباط گسترده‌ای را ایجاد کند پاکت نامه و تمبر بود . نقش تمبر در مناسبات سیاسی ، فرهنگی و اجتماعی بسیار مهم بود و حتی می‌توانست میزان محبوبیت سیاستمداران را در بین مردم تعیین کند .
در سال‌های نخستین پس از انقلاب اسلامی هم ، تمبرهای جمهوری اسلامی با تمام نقایص و کمبودهایی که داشتند ، رسانه کارآمدی برای انقلاب بوده و باعث شدند توجه بسیاری به‌سوی مفاهیم انقلابی ما صورت بگیرد .
البته من معتقدم که در این مورد تا حدی زیاده‌روی صورت گرفته و با سیاسی شدن سوژه تمبرها شاهد ریزش مخاطبان تمبر و نوعی بی‌علاقگی در افراد بوده و هستیم .
آسیب‌شناسی این موضوع ما را به مواردی از قبیل سوژه های تکراری ، طراحی های ضعیف و …هدایت می‌کند .
-
فقط طرح‌ها نیست . این روزها در همه دنیا سوژه تمبرها تغییر یافته و از سیاست به‌سوی موضوعات فرهنگی و اجتماعی سوق پیدا کرده است . شاید به این دلیل که مسائل سیاسی ظرفیت پیام رسانی به شکل های دیگر را هم دارد و لزومی به استفاده از تمبر در این موارد نیست .
در کشورهای توسعه یافته بیشتر تمبرهای فرهنگی و اجتماعی منتشر می‌شود ، شاید چون با وجود پیشرفت بسیار تکنولوژی و استفاده از رسانه‌های ارتباطی هنوز استفاده از تمبر و نامه در کشورهای پیشرفته مرسوم است . همه خانه‌ها هنوز صندوق پستی دارند و سر زدن به این صندوق پستی از عادت‌های روزمره مردم است . طبق یک عادت دیرینه به مناسبت‌های مختلف برای هم کارت‌پستال می‌فرستند و از تمبر استفاده می‌کنند و … غیر از همه این‌ها مجموعه‌داری تمبر هم هست که خود دنیایی است گسترده و بی‌انتها .
- و تمبرها هم جذاب و دوست‌داشتنی هستند و در مخاطبان ایجاد علاقه می‌کنند .
ما هم چند سالی است تلاش می‌کنیم تا طراحی تمبر را بهبود ببخشیم و استفاده از آثار هنرمندان پیشکسوت ایرانی گواهی است بر این مدعا .
-
اتفاقاً مدت‌هاست این سؤال برای علاقه‌مندان تمبر ایجادشده که چرا از طراحان جدید در طراحی تمبرها استفاده نمی‌شود و چرا گرافیست‌های جوان راهی در وادی طراحی تمبر ندارند . آیا تصور نمی‌کنید ایجاد یک فراخوان و استفاده از ایده‌های نوین و طراحان جوان و خلاق می‌تواند طراحی تمبرها را بهبود ببخشد ؟
من اصلاً اعتقادی به این کار ندارم . به نظرم تمبر ابزار ملی کشور است و بازیچه نیست که آن را به هرکسی بسپاریم ! شاید بشود در تمبرهای اختصاصی از طراحان جوان استفاده کرد ولی در تمبرهای یادگاری نه ! در نظر بگیرید که تمبرها قرار است برای قرن‌های متمادی در تاریخ یک کشور باقی بمانند و توسط افراد در سراسر جهان مشاهده شوند و بدیهی است که بر اساس همین تمبرها درباره کشور ما قضاوت خواهد شد و باید قوی‌ترین طرح‌های ممکن برای تمبر استفاده شود و بهتر است از یک تابلوی نقاشی ارزشمند و اثر یک هنرمند پیشکسوت برای این کار استفاده کنیم . وقتی تابلوهای آماده از هنرمندان بزرگ وجود دارد چه دلیلی به استفاده از یک طراح جوان هست که از ابتدا بخواهد برای تمبر طراحی کند و مدت‌ها به اصلاح آن طرح مشغول باشد ؟
- آیا تصور نمی‌کنید به این صورت جلوی خلاقیت‌های و ایده‌های تازه را می‌گیرید ؟
اشاره کردم که تمبر موضوع پیش‌پا افتاده‌ای نیست و دقت و حساسیت ویژه‌ای را می‌طلبد . شاید گاهی وقت‌ها هم لازم باشد که برای تمبر خاصی طراحی جدید صورت بگیرد که در آن صورت باید ابتدا درباره تکنیک کار و انتخاب هنرمند گفتگوهایی در شورای تمبر صورت بگیرد . همین‌جا در پرانتز اضافه کنم که اخیراً طی نامه‌ای از خانه هنرمندان ایران درخواست کردم یک هنرمند پیشکسوت و مجرب را به ما معرفی کنند تا به‌عنوان عضو افتخاری در جلسات شورای تمبر شرکت داشته باشد و در موارد این‌چنینی به ما مشاوره بدهد .
- آیا اعضای رسمی شورای تمبر همگی به یک اندازه حق رأی دارند ؟
در شورای تمبر نمایندگان تام‌الاختیار از وزارتخانه‌های اقتصاد و دارایی، فرهنگ و ارشاد اسلامی ، امور خارجه و سازمان تبلیغات اسلامی حضور دارند که هرکدام در حوزه خود حق نظر دارند و درنهایت جمع‌بندی و نتیجه‌گیری را بر عهده‌دارم .
- نماینده شرکت پست چه وظیفه‌ای را در این شورا بر عهده دارد ؟
اول این نکته را یادآور شوم که باور نادرستی در جامعه رواج دارد که شورای تمبر را زیر نظر شرکت پست می‌دانند . تصور عجیبی هم نیست . چون به‌هرحال تمبر به‌عنوان محصولی از شرکت پست به بازار عرضه می‌شود . ولی واقعیت این است که شرکت پست دخالتی در تصمیم‌گیری برای تمبرها ندارد ! اتاق فکر و نهاد تصمیم‌گیری درباره تمبر شورای تمبر است و شرکت پست تنها موارد اجرایی را درباره تمبر بر عهده دارد و نماینده این شرکت نکات فنی درباره قیمت تمبر و تیراژ و آبونمان و … را مطرح می‌کند .
- چند سالی هم شورای تمبر زیر نظر شرکت پست فعالیت می‌کرد .
طبق مصوبه سال 62 هیئت دولت در بین اعضای شورای تمبر باید نماینده‌ای از وزارت پست و تلگراف و تلفن وقت حضور می‌داشت . در اوایل دهه هفتاد هم مدیرعامل وقت پست پیشنهاد حضور نماینده این شرکت را مطرح کرد که موردقبول واقع شد چند سال مداوم هم مدیرعامل شرکت پست با حفظ سمت ، رئیس شورای تمبر هم بود و همین مسئله باعث ایجاد این شبهه شد که شورای تمبر زیر نظر شرکت پست فعالیت می‌کند .
- به‌هرحال ریاست مدیرعامل پست بر شورای تمبر عملاً سمت‌وسوی تصمیم‌گیری‌ها را به‌سوی شرکت پست می برد .
عملاً همین‌طور بود ولی شورای تمبر همیشه زیر نظر وزارتخانه بوده است و من هم از وقتی این مسئولیت را عهده‌دار شدم تمام تلاش خود را برای بهبودوضعیت تمبر به‌کاربرده‌ام . به‌هرحال سالانه 12 تا 13 تمبر یادگاری منتشر می‌شود که در مورد تک‌تک آن‌ها باید با دقت و وسواس عمل کرد .
- تصور نمی‌کنید چاپ این تعداد تمبر یک سال کمتر از حد انتظار باشد ؟ خاطرم هست که زمانی سالانه بالغ‌بر 20 عنوان تمبر یادبود منتشر می‌شد و بحث‌هایی هم بود که تعدادشان افزایش پیدا کند .
با شما موافق نیستم . به نظرم نباید تمبرهای متعددی در طول یک سال منتشر شود . طبق مصوبه شورای فرهنگی برای یک سری از مناسبت‌ها باید هرساله تمبر منتشر شود ولی من معتقدم دیگر لزومی به این کار نیست و برخی از آن‌ها باید از تقویم هرساله تمبر حذف شوند . من شخصاً در مقابل بسیاری از درخواست‌های چاپ تمبر مقاومت می‌کنم .
- چرا ؟ دست‌اندرکاران بازار تمبر همیشه از تعداد کم تمبرها و فاصله زیاد بین انتشار آن‌ها گله‌مند هستند .
من این‌طور فکر نمی‌کنم . به نظرم تعداد زیاد تمبر باعث ریزش مخاطب می‌شود . ولی کشورهایی در دنیا هستند که قسمت زیادی از درآمدشان بر صنعت تمبر استوار است و یکی از مهم‌ترین سیاست‌هایشان چاپ تمبرهای متعدد و متنوع است . این را هم در نظر بگیرید که پذیرش جوامع مختلف با یکدیگر متفاوت است . در کشور ما همین تعداد اندک و تیراژ محدودی هم که منتشر می‌شود روی پاکت‌ها نمی‌روند و استقبال خاصی از آن‌ها صورت نمی‌گیرد . این مسئله برمی‌گردد به عدم جذابیت تمبرها و سوژه‌ها ، طراحی ، چاپ و …بهتر نیست روی سوژه‌های تکراری و طراحان همیشگی تجدیدنظری صورت بگیردصحبتی که در مورد طراحی داشتم درباره موضوع تمبرها نیز صدق می‌کند. سال‌ها بعد بر اساس تمبرها درباره ما قضاوت خواهد شد و آن‌وقت جای افسوس باقی خواهد ماند که چرا به‌جای مشاهیر بزرگ تاریخ کشورمان مانند حافظ ، سعدی و … شخصیت‌های دیگری را بر تمبر تصویر کرده‌ایم ؟ برخلاف بسیاری از اعتراض‌های صورت گرفته با چاپ تمبر برای اشخاص در قید حیات موافق نیستم . چون تمبر شأن خاصی دارد و اگر آن فرد پس از چاپ تمبر حرکتی برخلاف شئون جامعه انجام دهد ، صورت خوشی نخواهد داشت .
استفاده از سوژه‌های جدید و به‌روز شاید در کوتاه‌مدت جذاب باشد ولی ماندگار نخواهد بود . باید طی یک برنامه‌ریزی درست و اصولی جامعه را به تمبر علاقه‌مند کنیم . به تمبر از چند سو می‌توان نگریست . یکی به‌عنوان کرایه پستی و دیگری به‌عنوان یک سرگرمی سالم و اقتصادی . این سرگرمی تا همین چند سال اخیر در کشور ما هم رواج داشت و به‌عنوان یک تفریح جذاب خانوادگی محسوب می‌شد . البته متأسفانه این روزها خیلی کمتر شاهد این اتفاق هستیم . باید به یک برنامه‌ریزی درست و اصولی جامعه را به تمبر علاقه‌مند کنیم و این کار توجه به طرح‌ها ، پرفراژها ، کیفیت چاپ و …را می‌طلبد . ما تمام تلاش خود را خواهیم کرد تا از تازه‌ترین تکنولوژی‌های روز برای چاپ تمبر استفاده کنیم . البته ممکن است مدت‌ها طول بکشد .
- چرا به‌جای تمرکز بر استفاده از تکنولوژی نوین چاپ ، انرژی بیشتری صرف طراحی تمبرها نمی‌شود . تمبرهای ما در دید مخاطب عام و خاص جذابیت ، تنوع رنگی و شفافیت لازم را ندارد .
به این دلیل که همه تمبرها به همان روش سنتی و به شکل همان چهارگوش همیشگی منتشر می‌شوند و بدیهی است که اتفاق جدیدی در این زمینه رخ ندهد . امکاناتی برای پرفراژهای جدید ، استفاده از متریال غیر کاغذ و … نداریم .
- این‌ها که گفتید در مراحل بعدی اهمیت قرار می‌گیرند . مشکل عمده طراحی تمبرهاست ! خیلی از موارد بیشتر از آنکه به چاپ مربوط باشند به سلیقه طراح ارتباط پیدا می‌کنند .
به‌هرحال ما سعی می‌کنیم از آثار زیبای پیشکسوتان استفاده کنیم ولی گاهی اوقات موارد خاصی مانند تمبر مشاهیر ایران که در سال گذشته منتشر شد ، پیش می‌آید که نیاز به طراحی جدید هست . به‌عنوان‌مثال ما تصویر واحدی از ناصرخسرو و … در نقاشی‌های تاریخی کشورمان نداریم . در این مورد شخصاً بر اساس روایت‌های تاریخی تصویری از مشاهیر را طراحی کردم و با تکنیک ابداعی خودم « چوب سوز » آن را اجرا و بر روی تمبر استفاده شد .
در مواردی هم چاپ تمبری باید بسیار سریع صورت بگیرد و فرصتی برای طراحی نیست . برای تمبر شهدای آتش‌نشانی با مراجعه به اینترنت به طرح‌های بسیاری برخوردیم که هنرمندان در عرض چند روز برای احترام به آتش‌نشان‌ها تصویر کرده بودند و یکی از آن‌ها را با اجازه طراح استفاده کردیم .
- شما به‌عنوان یک هنرمند بهتر می‌دانید که طراحی تمبر با پوستر و … متفاوت است و هر طرحی را هرچند زیبا نمی‌توان برای تمبر استفاده کرد .
در مواردی که لازم باشد آتلیه طراحی شورای تمبر تغییراتی را در طرح ایجاد خواهد کرد ولی سرعت کار ، بر طراحی جدید ارجحیت دارد. به‌هرحال چاره‌ای جز استفاده از امکانات موجود نیست . من در طی زمانی که این مسئولیت را بر عهده‌دارم تمام کوشش خود را به کارخواهم بست تا سیستمی ایجاد کنم که بعد از من هم بر همان اساس فعالیت کند . یکی از مهم‌ترین اقدامات هم بازگرداندن چاپ تمبر به چاپخانه دولتی است .
شاید راه درازی را در پیش داشته باشیم ولی به‌هرحال باید اولین قدم‌ها را برداشت .
در حاشیه گفتگو با علی اکبر نصرآبادی:
- این روزها در محافل تمبری صحبت از تمبر شهید حججی است و مخالفت‌هایی با آن صورت گرفته است .
من به تمام نظرات مخالف احترام می‌گذارم و همه را شنیدم . حتی در جلسه شورای تمبر در مورد طرح این تمبر بحث هایی صورت گرفت و در انتها به این نتیجه رسیدیم که تمبر به همین شکل منتشر شود . علیرغم نظر دوستان مخالف تصور نمی‌کنم نشان دادن تصویر دشمن بر تمبر، اشکالی داشته باشد . فراموش نکنیم که در نقاشی‌های قهوه‌خانه‌ای ما هم تصاویر بسیاری از شهادت امام حسین « ع » ،دست‌بریده حضرت ابوالفضل « ع» ، شمر ، خولی و … وجود دارد !
- ولی کاربرد تمبر و نقاشی قهوه‌خانه‌ای بسیار متفاوت هستند !
در نظر بگیرید که در تمبر شهید حججی ، ایشان را نه فقط به‌عنوان یک فرد ، بلکه به‌عنوان نماینده مظلومیت شهدای مدافع حرم در نظر گرفتیم . همان‌طور که مقام معظم رهبری بر این تمبر صحه گذاشتند و در دیدار با خانواده این شهید فرمودند که ” آقا محسن شما نماینده شهدای بسیاری هستند ” . ما هم با همین دید طرح این تمبر را تصویب کردیم .